рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпाँ
( Physical Quantities )
""рдкрд░िрдоाрдг рдХी рдПрдХ рдЗрдХाрдИ рдПрдХ рд╣ी рдк्рд░рдХृрддि рдХी рдПрдХ рдордирдоाрдиे рдвंрдЧ рд╕े рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдоाрдд्рд░ा рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдоूрд▓्рдп рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХृрддि рдХी рдЕрди्рдп рдоाрдд्рд░ाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।" । "
“Every measurable entity is called a physical size."
рдЕрд░्рдеाрдд् рднौрддिрдХी рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЬिрди рдкрджों рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЙрди्рд╣ें рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпाँ рдХрд╣рддे рд╣ैं , рдЬैрд╕े рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди , рд▓рдо्рдмाрдИ , рд╕рдордп , рддाрдк , рд╡िрд╕्рдеाрдкрди , рд╡ेрдЧ , рдмрд▓ , рдд्рд╡рд░рдг , рдХाрд░्рдп , рд╢рдХ्рддि , рдКрд░्рдЬा , рдк्рд░рддिрд░ोрдз , рдзाрд░ा , рд╡िрднрд╡ , рдк्рд░рджीрдкрди рддीрд╡्рд░рддा , рдЖрд╡ेрд╢ , рдпंрдЧ - рдоाрдкांрдХ , рд╢्рдпाрдирддा рдЖрджि ।

рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпाँ рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╣ोрддी рд╣ै
( 1 ) рдоूрд▓ рд░ाрд╢िрдпाँ ( Fundamental Quantities ) —
" рд╕्рд╡ेрдЪ्рдЫा рд╕े рдЪुрдиी рдЧрдИं рд╡े рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпाँ , рдЬिрдирдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдЕрди्рдп рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпाँ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХी рдЬाрддी рд╣ैं , рдоूрд▓ рд░ाрд╢िрдпाँ рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ैं । " рдЬैрд╕े - рд▓рдо्рдмाрдИ , рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди , рд╕рдордп рдЖрджि । рдоूрд▓ рд░ाрд╢िрдпों рдХो рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЬो рдоाрдд्рд░рдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд▓ाрдпे рдЬाрддे рд╣ैं рдЙрди्рд╣ें " рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ " рдХрд╣рддे рд╣ैं ।
( 2 ) рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рд░ाрд╢िрдпाँ ( Derived Quantities )
" рд╡े рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпाँ рдЬो рдоूрд▓ рд░ाрд╢िрдпों рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рд╡्рдпрдХ्рдд рдХी рдЬैрд╕े — рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ , рд╡ेрдЧ , рдШрдирдд्рд╡ рдЖрджि । , рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рд░ाрд╢िрдпाँ рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ैं ।
рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рд░ाрд╢िрдпों рдХो рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЬो рдоाрдд्рд░рдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд▓ाрдпे рдЬाрддे рд╣ैं рдЙрди्рд╣ें " рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рдоाрдд्рд░рдХ " рдХрд╣рддे рд╣ैं ।
рдоाрдкрди ( Measurement )
" рдХिрд╕ी рднौрддिрдХ рд░ाрд╢ि рдХे рдкрд░िрдоाрдг рдХो рдЕंрдХों рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиा рдоाрдкрди рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै । рдоाрдкрди рдПрдХ рддुрд▓рдиाрдд्рдордХ рд╡िрдзि рд╣ै । " ( Measurement is a process of comparison )
рдоाрдд्рд░рдХ ( Unit )
рдЬिрд╕ рднौрддिрдХ рд░ाрд╢ि рдХो рдоाрдкрдиा рд╣ोрддा рд╣ै рдЙрд╕ рд░ाрд╢ि рдХे рдПрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдкрд░िрдоाрдг рдХो рд╣рдо рдоाрдирдХ рдоाрди рд▓ेрддे рд╣ैं рдЬिрд╕े рдПрдХ рдиाрдо рджे рджेрддे рд╣ै । рдпрд╣ " рдоाрдирдХ " рдЙрд╕ рд░ाрд╢ि рдХा " рдоाрдд्рд░рдХ " рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै ।
рдЕрд░्рдеाрдд्
"рдкрд░िрдоाрдг рдХी рдПрдХ рдЗрдХाрдИ рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХृрддि рдХी рдПрдХ рдордирдоाрдиे рдвंрдЧ рд╕े рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдоाрдд्рд░ा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХृрддि рдХी рдЕрди्рдп рдоाрдд्рд░ाрдУं рдХो рдоाрди рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।"
рдоाрдд्рд░рдХ рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╣ोрддे рд╣ैं
( 1 ) рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ ( Fundamental Unit )-
" рдмे рдоाрдд्рд░рдХ рдЕрди्рдп рдХिрд╕ी рдоाрдд्рд░рдХ рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдирд╣ीं рдХрд░рддे рдЕрд░्рдеाрдд् рд╕ंрдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं । " рдЬैрд╕े - рдоीрдЯрд░ рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо рд╕ेрдХрдг्рдб рдЖрджि ।
рдк्рд░рдХृрддि рдХे рд╕рднी рд░ाрд╢िрдпों рдХी рдоाрдк рдХो рдоूрд▓рддः рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд░ूрдк рд╕े рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░ рд╕ाрдд рд░ाрд╢िрдпों рдХे рдкрджों рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдЗрди्рд╣ें рдоूрд▓ рд░ाрд╢िрдпाँ ( Fundamental quantities ) рдХрд╣рддे рд╣ैं ।
( 2 ) рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рдоाрдд्рд░рдХ ( Derived Units ) -
" рд╡े рдоाрдд्рд░рдХ рдЬो рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХों рдХे рдкрджों рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпे рдЬाрддे рд╣ैं рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рдоाрдд्рд░рдХ рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं । " рдЬैрд╕े - рд╡ेрдЧ рдХा рдоाрдд्рд░рдХ рдоीрдЯрд░ / рд╕ेрдХрдг्рдб рдмрд▓ рдХा рдоाрдд्рд░рдХ рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо - рдоीрдЯрд░ / рд╕ेрдХрдг्рдб , рдЖрдпрддрди рдХा рдоाрдд्рд░рдХ рдоीрдЯрд░ рдЖрджि ।
рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ
"рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ" рд╢рдм्рдж рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░िंрдЧ рдоें рдЖрдо рддौрд░ рдкрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдП рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдоाрдд्рд░рдХों рдХो рд╕ंрджрд░्рднिрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬिрди्рд╣ें рдЕрди्рдп рдоाрдд्рд░рдХों рдХे рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрдзाрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗंрдЯрд░рдиेрд╢рдирд▓ рд╕िрд╕्рдЯрдо рдСрдл рдпूрдиिрдЯ्рд╕ (SI) рдоें, рд╕ाрдд рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं:
- рдоीрдЯрд░ (Meter) - рд▓рдо्рдмाрдИ рдХा рдоाрдд्рд░рдХ
- рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо (Kilogram) - рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди рдХा рдоाрдд्рд░рдХ
- рд╕ेрдХंрдб (Second) - рд╕рдордп рдХा рдоाрдд्рд░рдХ
- рдПрдо्рдкीрдпрд░ (Ampere) - рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░ा рдХा рдоाрдд्рд░рдХ
- рдХेрд▓्рд╡िрди (Kelvin) - рддाрдкрдоाрди рдХा рдоाрдд्рд░рдХ
- рдоोрд▓ (Mole) - рдкрджाрд░्рде рдХी рдоाрдд्рд░ा рдХा рдоाрдд्рд░рдХ
- рдХैंрдбेрд▓ा (Candela) - рдк्рд░рдХाрд╢ीрдп рддीрд╡्рд░рддा рдХा рдоाрдд्рд░рдХ
рдЖрдкрдиे рдПрд╕рдЖрдИ (SI) рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХों рдХी рд╕ूрдЪी рдк्рд░рджाрди рдХी рд╣ै। рдиीрдЪे рдоैं рдЗрди рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдоाрдд्рд░рдХों рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ूँ:
рдоीрдЯрд░ (Meter) - рдоीрдЯрд░ рд▓ंрдмाрдИ рдХी рдПрд╕рдЖрдИ рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ै। рдЗрд╕े рд╡ैрдХ्рдпूрдо рдоें рдк्рд░рдХाрд╢ рдж्рд╡ाрд░ा 1/299,792,458 рд╕ेрдХंрдб рдоें рддрдп рдХी рдЧрдИ рджूрд░ी рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо (Kilogram) - рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди рдХा рдПрд╕рдЖрдИ рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ै। рдЗрд╕े рдк्рд▓ैंрдХ рдХॉрди्рд╕्рдЯेंрдЯ (6.62607015 × 10^-34 рдЬूрд▓ рд╕ेрдХंрдб) рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рд╕े, рдЗрд╕рдХे рдкрд░िрдоाрдг рдХो рд╕рдЯीрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рд╕ेрдХंрдб (Second) - рд╕рдордп рдХा рдПрд╕рдЖрдИ рдоाрдд्рд░рдХ। рдпрд╣ рд╕ीрдЬ़िрдпрдо-133 рдЖрдЗрд╕ोрдЯोрдк рдХे рджो рд╣ाрдЗрдкрд░рдлाрдЗрди рдКрд░्рдЬा рд╕्рддрд░ों рдХे рдмीрдЪ рд░ेрдбिрдпोрдзрд░्рдоी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे 9,192,631,770 рдЪрдХ्рд░ों рдХी рдЕрд╡рдзि рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрднाрд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
рдПрдо्рдкीрдпрд░ (Ampere) - рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░ा рдХा рдПрд╕рдЖрдИ рдоाрдд्рд░рдХ। рдПрдо्рдкीрдпрд░ рдХो рджो рдкрд░рд▓ैрд▓рд▓ рдХंрдбрдХ्рдЯрд░्рд╕ рдХे рдмीрдЪ 1 рдоीрдЯрд░ рдХी рджूрд░ी рдкрд░, рдк्рд░рддि рдоीрдЯрд░ 2 × 10^-7 рди्рдпूрдЯрди рдХा рдмрд▓ рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рдХेрд▓्рд╡िрди (Kelvin) - рддाрдкрдоाрди рдХा рдПрд╕рдЖрдИ рдоाрдд्рд░рдХ। рдпрд╣ рдмोрд▓्рдЯ्рдЬ़рдоैрди рдХॉрди्рд╕्рдЯेंрдЯ (1.380649 × 10^-23 рдЬूрд▓ рдк्рд░рддि рдХेрд▓्рд╡िрди) рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдкрд░िрднाрд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
рдоोрд▓ (Mole) - рдкрджाрд░्рде рдХी рдоाрдд्рд░ा рдХा рдПрд╕рдЖрдИ рдоाрдд्рд░рдХ। рдПрдХ рдоोрд▓ рдоें рдЕрд╡ोрдЧाрдб्рд░ो рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा (6.02214076 × 10^23) рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рдЕрдгु рдпा рдкрд░рдоाрдгु рд╣ोрддे рд╣ैं।
рдХैंрдбेрд▓ा (Candela) - рдк्рд░рдХाрд╢ीрдп рддीрд╡्рд░рддा рдХा рдПрд╕рдЖрдИ рдоाрдд्рд░рдХ। рдпрд╣ рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рджिрд╢ा рдоें, рдк्рд░рддि рд╕्рдЯेрд░ाрдбिрдпрди 1/683 рд╡ाрдЯ рдХी рд╢рдХ्рддि рдХे рд╕ाрде 540×10^12 рд╣рд░्рдЯ्рдЬ рдХी рдЖрд╡ृрдд्рддि рдкрд░ рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬिрдд рдк्рд░рдХाрд╢ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдкрд░िрднाрд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
рдЗрди рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рддрдХрдиीрдХी рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╡िрднिрди्рди рдЕрди्рдп рдоाрдд्рд░рдХों рдХो рдоाрдкрдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпे рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХ рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕्рд╡ीрдХाрд░्рдп рд╣ोрддे рд╣ैं рдФрд░ рд╡िрд╢्рд╡рднрд░ рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░िंрдЧ рдХे рдоाрдирдХों рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдП рдЬाрддे рд╣ैं।
рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рдоाрдд्рд░рдХ
- рдкाрд╕्рдХрд▓ (Pa) - рджрдмाрд╡ (рди्рдпूрдЯрди рдк्рд░рддि рд╡рд░्рдЧ рдоीрдЯрд░)
- рдЬूрд▓ (J) - рдКрд░्рдЬा (рди्рдпूрдЯрди рдоीрдЯрд░)
- рд╡ाрдЯ (W) - рд╢рдХ्рддि (рдЬूрд▓ рдк्рд░рддि рд╕ेрдХंрдб)
- рдХूрд▓ॉрдо्рдм (C) - рд╡िрдж्рдпुрдд рдЖрд╡ेрд╢ (рдПрдо्рдкीрдпрд░ рд╕ेрдХंрдб)
- рд╡ोрд▓्рдЯ (V) - рд╡िрдж्рдпुрдд рд╡िрднрд╡ांрддрд░ (рдЬूрд▓ рдк्рд░рддि рдХूрд▓ॉрдо्рдм)
- рдлैрд░ाрдб (F) - рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░िрддा (рдХूрд▓ॉрдо्рдм рдк्рд░рддि рд╡ोрд▓्рдЯ)
- рдУрдо (╬й) - рд╡िрдж्рдпुрдд рдк्рд░рддिрд░ोрдз (рд╡ोрд▓्рдЯ рдк्рд░рддि рдПрдо्рдкीрдпрд░)
- рд╕िрдоेंрд╕ (S) - рд╡िрдж्рдпुрдд рдЪाрд▓рдХрддा (1/рдУрдо)
- рд╣рд░्рдЯ्рдЬ (Hz) - рдЖрд╡ृрдд्рддि (рд╕ेрдХंрдб рдХे рдк्рд░рддिрд╡्рдпोрдо)
- рдЯेрд╕्рд▓ा (T) - рдЪुंрдмрдХीрдп рдл्рд▓рдХ्рд╕ рдШрдирдд्рд╡ (рд╡ेрдмрд░ рдк्рд░рддि рд╡рд░्рдЧ рдоीрдЯрд░)
- рд╣ेрдирд░ी (H) - рд╡िрдж्рдпुрдд рдЕрдзिрд╖्рдаाрдд्рд░рддा (рд╡ोрд▓्рдЯ-рд╕ेрдХंрдб рдк्рд░рддि рдПрдо्рдкीрдпрд░)
- рди्рдпूрдЯрди (N) - рдмрд▓ (рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо рдоीрдЯрд░ рдк्рд░рддि рд╕ेрдХंрдб рд╕्рдХ्рд╡ाрдпрд░)
рдЕрди्рдп рдЙрдкрдпोрдЧी рдоाрдд्рд░рдХ
- рд▓्рдпूрдоेрди (lm) - рдк्рд░рдХाрд╢ рдл्рд▓рдХ्рд╕
- рд▓рдХ्рд╕ (lx) - рдЪрдордХीрд▓ाрдкрди (рд▓्рдпूрдоेрди рдк्рд░рддि рд╡рд░्рдЧ рдоीрдЯрд░)
- рдмेрдХेрд░ेрд▓ (Bq) - рд░ेрдбिрдпोрдПрдХ्рдЯिрд╡ рдЕрд╡рдХ्рд░рдордг рдХी рджрд░ (рдЕрд╡рдХ्рд░рдордг рдк्рд░рддि рд╕ेрдХंрдб)
- рдЧ्рд░े (Gy) - рд╡िрдХिрд░рдг рдЕрд╡рд╢ोрд╖рдг рдХी рдоाрдд्рд░ा (рдЬूрд▓ рдк्рд░рддि рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо)
- рд╕ीрд╡рд░्рдЯ (Sv) - рд╡िрдХिрд░рдг рдХी рдЬैрд╡िрдХ рдк्рд░рднाрд╡ (рдЧ्рд░े рдХे рд╕рдоाрди рд▓ेрдХिрди рдЬैрд╡िрдХ рдк्рд░рднाрд╡ рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд)
SI рдХे рдХुрдЫ рдкुрд░ाрдиे рдоाрдд्рд░рдХों рдХे рдирдП рдиाрдо рдФрд░ рд╕ंрдХेрдд
рдЗंрдЯрд░рдиेрд╢рдирд▓ рд╕िрд╕्рдЯрдо рдСрдл рдпूрдиिрдЯ्рд╕ (SI) рдоें рдХрдИ рдоाрдд्рд░рдХों рдХी рдкрд░िрднाрд╖ाрдПँ рдФрд░ рдиाрдо рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдЕрдкрдбेрдЯ рд╣ुрдИ рд╣ैं। рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рддрдХрдиीрдХी рдоें рдк्рд░рдЧрддि рдХे рд╕ाрде, рдХुрдЫ рдоाрдд्рд░рдХों рдХो рдЕрдзिрдХ рд╕рдЯीрдХ рдФрд░ рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХ рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдХुрдЫ рдкुрд░ाрдиे рдоाрдд्рд░рдХों рдХे рдирдП рдиाрдо рдФрд░ рд╕ंрдХेрдд рджिрдП рдЧрдП рд╣ैं:
рди्рдпूрдЯрди (рдкुрд░ाрдиा рдоाрдд्рд░рдХ: рдбाрдпрди) - рдмрд▓ рдХा рдоाрдд्рд░рдХ, рдЬрд╣ाँ 1 рди्рдпूрдЯрди = 10^5 рдбाрдпрди।
рдкाрд╕्рдХрд▓ (рдкुрд░ाрдиा рдоाрдд्рд░рдХ: рдмाрд░) - рджрдмाрд╡ рдХा рдоाрдд्рд░рдХ, рдЬрд╣ाँ 1 рдкाрд╕्рдХрд▓ = 1 рди्рдпूрдЯрди рдк्рд░рддि рд╡рд░्рдЧ рдоीрдЯрд░; 1 рдмाрд░ = 10^5 рдкाрд╕्рдХрд▓।
рдЬूрд▓ (рдкुрд░ाрдиा рдоाрдд्рд░рдХ: рдПрд░्рдЧ) - рдКрд░्рдЬा рдХा рдоाрдд्рд░рдХ, рдЬрд╣ाँ 1 рдЬूрд▓ = 10^7 рдПрд░्рдЧ।
рд╡ाрдЯ (рдкुрд░ाрдиा рдоाрдд्рд░рдХ: рдЕрд░्рдЧ рдк्рд░рддि рд╕ेрдХंрдб) - рд╢рдХ्рддि рдХा рдоाрдд्рд░рдХ, рдЬрд╣ाँ 1 рд╡ाрдЯ = 1 рдЬूрд▓ рдк्рд░рддि рд╕ेрдХंрдб।
рдХूрд▓ॉрдо्рдм (рдкुрд░ाрдиा рдоाрдд्рд░рдХ: рдПрдо्рдкिрдпрд░-рд╕ेрдХंрдб) - рд╡िрдж्рдпुрдд рдЖрд╡ेрд╢ рдХा рдоाрдд्рд░рдХ, рдЬрд╣ाँ 1 рдХूрд▓ॉрдо्рдм = 1 рдПрдо्рдкिрдпрд░ × рд╕ेрдХंрдб।
рд╕िрдоेंрд╕ (рдкुрд░ाрдиा рдоाрдд्рд░рдХ: рдо्рд╣ो) - рд╡िрдж्рдпुрдд рдЪाрд▓рдХрддा рдХा рдоाрдд्рд░рдХ, рдЬрд╣ाँ 1 рд╕िрдоेंрд╕ = 1 рдо्рд╣ो।
рд╣рд░्рдЯ्рдЬ (рдкुрд░ाрдиा рдоाрдд्рд░рдХ: рд╕ाрдЗрдХрд▓्рд╕ рдк्рд░рддि рд╕ेрдХंрдб) - рдЖрд╡ृрдд्рддि рдХा рдоाрдд्рд░рдХ, рдЬрд╣ाँ 1 рд╣рд░्рдЯ्рдЬ = 1 рд╕ाрдЗрдХрд▓ рдк्рд░рддि рд╕ेрдХंрдб।
Dimensions рд╡िрдоाрдПं
рд╡िрдоाрдПं рдпा "рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпाँ" рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░िंрдЧ рдоें рдЙрди рдЪрд░ों рдХो рдХрд╣рддे рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ें рдоाрдкा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рдЬिрдирдХे рдоाрдкрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрднिрди्рди рдоाрдд्рд░рдХों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡िрдоाрдУं рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрдИ рднौрддिрдХ рдШрдЯрдиाрдУं рдХो рд╕рдордЭрдиे, рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХрд░рдиे рдФрд░ рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ां рдХुрдЫ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрдоाрдУं рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै:
рд▓ंрдмाрдИ (Length) - рдХिрд╕ी рд╡рд╕्рддु рдХे рджो рдмिंрджुрдУं рдХे рдмीрдЪ рдХी рджूрд░ी। рдоीрдЯрд░ (m) рдЗрд╕рдХा SI рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ै।
рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди (Mass) - рдХिрд╕ी рд╡рд╕्рддु рдХी рдоाрдд्рд░ा рдЬिрд╕рд╕े рдЙрд╕рдХा рд╡рдЬрди рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо (kg) рдЗрд╕рдХा SI рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ै।
рд╕рдордп (Time) - рдШрдЯрдиाрдУं рдХे рдХ्рд░рдо рдХो рдоाрдкрдиे рдХी рдПрдХ рд╡िрдзि। рд╕ेрдХंрдб (s) рдЗрд╕рдХा SI рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ै।
рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░ा (Electric Current) - рд╡िрдж्рдпुрдд рдЖрд╡ेрд╢ рдХी рджрд░ рдЬिрд╕рд╕े рд╡рд╣ рдХिрд╕ी рдмिंрджु рд╕े рдЧुрдЬрд░рддा рд╣ै। рдПрдо्рдкीрдпрд░ (A) рдЗрд╕рдХा SI рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ै।
рддाрдкрдоाрди (Temperature) - рдХिрд╕ी рд╡рд╕्рддु рдХी рдЧрд░्рдоी рдпा рд╕рд░्рджी рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा। рдХेрд▓्рд╡िрди (K) рдЗрд╕рдХा SI рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ै।
рдкрджाрд░्рде рдХी рдоाрдд्рд░ा (Amount of Substance) - рдХिрд╕ी рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдкрджाрд░्рде рдХी рдЕрдгुрдУं рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा। рдоोрд▓ (mol) рдЗрд╕рдХा SI рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ै।
рдк्рд░рдХाрд╢ीрдп рддीрд╡्рд░рддा (Luminous Intensity) - рдк्рд░рдХाрд╢ рдХी рд╢рдХ्рддि рдЬिрд╕े рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рджिрд╢ा рдоें рдоाрдкा рдЬाрддा рд╣ै। рдХैंрдбेрд▓ा (cd) рдЗрд╕рдХा SI рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ै।
рдЕрди्рдп рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрдоाрдПं
рдмрд▓ (Force) - рдХिрд╕ी рд╡рд╕्рддु рдкрд░ рд▓ाрдЧू рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рдзрдХ्рдХा рдпा рдЦिंрдЪाрд╡। рди्рдпूрдЯрди (N) рдЗрд╕рдХा SI рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ै।
рджрдмाрд╡ (Pressure) - рдХिрд╕ी рд╕рддрд╣ рдкрд░ рд▓ाрдЧू рдмрд▓ рдХा рдк्рд░рд╕ाрд░। рдкाрд╕्рдХрд▓ (Pa) рдЗрд╕рдХा SI рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ै।
рдКрд░्рдЬा (Energy) - рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा। рдЬूрд▓ (J) рдЗрд╕рдХा SI рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ै।
рд╢рдХ्рддि (Power) - рдКрд░्рдЬा рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдпा рд╕्рдеाрдиांрддрд░рдг рдХी рджрд░। рд╡ाрдЯ (W) рдЗрд╕рдХा SI рдоाрдд्рд░рдХ рд╣ै।
рдпे рд╡िрдоाрдПं рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдмрд╣ुрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ोрддी рд╣ैं рдФрд░ рдЗрдирдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рджुрдиिрдпा рдХी рдХрдИ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рднौрддिрдХी рд╕ंрдмंрдзिрдд рдШрдЯрдиाрдУं рдХो рд╕рдордЭрдиे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдоाрдкрдиे рдоें рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै
рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░
рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпों рдХे рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░ рдЙрди्рд╣ें рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХों рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпे рд╕ूрдд्рд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░िंрдЧ рдоें рдоाрдкрджंрдбों рдХो рд╕рдордЭрдиे рдХे рд▓िрдП рдмрд╣ुрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ैं। рдпрд╣ाँ рдХुрдЫ рдк्рд░рдоुрдЦ рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпों рдХे рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░ рджिрдП рдЧрдП рд╣ैं:
рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░ рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпों рдХी рдоूрд▓ рдоाрдд्рд░рдХों (рдЬैрд╕े рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди, рд▓ंрдмाрдИ, рд╕рдордп, рдЖрджि) рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрд╣ां 40 рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпों рдХे рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░ рджिрдП рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं:
рд▓ंрдмाрдИ (L)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди (M)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рд╕рдордп (T)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░ा (I)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рддाрдкрдоाрди (╬╕)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдкрджाрд░्рде рдХी рдоाрдд्рд░ा (N)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдк्рд░рдХाрд╢ीрдп рддीрд╡्рд░рддा (J)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдмрд▓ (F)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдКрд░्рдЬा (E)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рджрдмाрд╡ (P)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдЖрд╡ृрдд्рддि (f)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рд╡ेрдЧ (v)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдд्рд╡рд░рдг (a)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдШрдирдд्рд╡ (╧Б)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдКрд╖्рдоा (c)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рд╡िрдж्рдпुрдд рдк्рд░рддिрд░ोрдзрдХрддा (R)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рд╡िрдж्рдпुрдд рдЪाрд▓рдХрддा (S)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рд╢рдХ्рддि (P)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдХाрд░्рдп (W)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рддाрдкीрдп рдЪाрд▓рдХрддा (k)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рджीрдк्рддि (B)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░िрддा (C)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдЪुंрдмрдХीрдп рдл्рд▓рдХ्рд╕ (╬ж)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдЪुंрдмрдХीрдп рдл्рд▓рдХ्рд╕ рдШрдирдд्рд╡ (B)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рд╡िрдж्рдпुрдд рд╡िрднрд╡ांрддрд░ (V)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдХोрдг (╬╕)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░: (рдЖрдпाрдорд╣ीрди)
рдХोрдгीрдп рд╡ेрдЧ (╧Й)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдХोрдгीрдп рдд्рд╡рд░рдг (╬▒)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ (A)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдЖрдпрддрди (V)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдоोрдоेंрдЯрдо (p)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рд╡िрдж्рдпुрдд рджाрдм (E)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рд╡िрдж्рдпुрдд рдл्рд▓рдХ्рд╕ (╬и)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рд╕рддрд╣ी рддрдиाрд╡ (╧Г)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдЪाрд▓рдХрддा (╧Г)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рд╡िрдХिрд░рдг рддीрд╡्рд░рддा (I)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рд╡िрдХिрд░рдг рдКрд░्рдЬा рдШрдирдд्рд╡ (u)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдк्рд░рддिрдмिंрдмांрдХ (╧Б)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░: (рдЖрдпाрдорд╣ीрди)
рдк्рд░рдХाрд╢ीрдп рдл्рд▓рдХ्рд╕ (╬ж)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░:
рдк्рд░рдХाрд╢ीрдп рджрдХ्рд╖рддा (╬╖)
- рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░: (рдЖрдпाрдорд╣ीрди)
рдпे рд╡िрдоीрдп рд╕ूрдд्рд░ рд╡िрднिрди्рди рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпों рдХे рдмुрдиिрдпाрджी рдЖрдпाрдоों рдХो рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं, рдФрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рддрдХрдиीрдХी рдЕрдз्рдпрдпрди рдоें рдЙрдирдХी рдЧрдгрдиा рдФрд░ рд╕рдордЭрдиे рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ैं।
рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ूрдкाрди्рддрд░рдг
рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░िंрдЧ рдоें рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ूрдкाрди्рддрд░рдг рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рд╡िрднिрди्рди рдоाрдд्рд░рдХ рд╕िрд╕्рдЯрдоों рдХे рдмीрдЪ рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдЖрджाрди-рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпोрдЧी рд╣ैं। рдпрд╣ां рдХुрдЫ рд╕рдмрд╕े рдЖрдо рд░ूрдкाрди्рддрд░рдгों рдХी рд╕ूрдЪी рджी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै:
рд▓рдо्рдмाрдИ
- рдЗंрдЪ рд╕े рд╕ेंрдЯीрдоीрдЯрд░
- 1 рдЗंрдЪ = 2.54 рд╕ेंрдЯीрдоीрдЯрд░
- рдлुрдЯ рд╕े рдоीрдЯрд░
- 1 рдлुрдЯ = 0.3048 рдоीрдЯрд░
- рдоीрд▓ рд╕े рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░
- 1 рдоीрд▓ = 1.60934 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░
- рдпाрд░्рдб рд╕े рдоीрдЯрд░
- 1 рдпाрд░्рдб = 0.9144 рдоीрдЯрд░
рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди
- рдкाрдЙंрдб рд╕े рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо
- 1 рдкाрдЙंрдб = 0.453592 рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо
- рдФंрд╕ рд╕े рдЧ्рд░ाрдо
- 1 рдФंрд╕ = 28.3495 рдЧ्рд░ाрдо
- рдЯрди рд╕े рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо
- 1 рдЯрди = 907.185 рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо (рдЕрдоेрд░िрдХी рдЯрди)
- 1 рдЯрди = 1000 рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо (рдоीрдЯ्рд░िрдХ рдЯрди)
рддाрдкрдоाрди
- рдл़ाрд░ेрдирд╣ाрдЗрдЯ рд╕े рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕
- рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рд╕े рдл़ाрд░ेрдирд╣ाрдЗрдЯ
- рдХेрд▓्рд╡िрди рд╕े рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕
рджрдмाрд╡
- рдкाрд╕्рдХрд▓ рд╕े рдмाрд░
- 1 рдкाрд╕्рдХрд▓ = 1e-5 рдмाрд░
- рдмाрд░ рд╕े рдкाрд╕्рдХрд▓
- 1 рдмाрд░ = 100000 рдкाрд╕्рдХрд▓
- рдкाрдЙंрдб-рдк्рд░рддि-рд╡рд░्рдЧ рдЗंрдЪ (psi) рд╕े рдкाрд╕्рдХрд▓
- 1 psi = 6894.76 рдкाрд╕्рдХрд▓
рд╡ॉрд▓्рдпूрдо
- рд▓ीрдЯрд░ рд╕े рдЧैрд▓рди
- 1 рд▓ीрдЯрд░ = 0.264172 рдЧैрд▓рди (рдЕрдоेрд░िрдХी)
- рдЧैрд▓рди рд╕े рд▓ीрдЯрд░
- 1 рдЧैрд▓рди (рдЕрдоेрд░िрдХी) = 3.78541 рд▓ीрдЯрд░
- рдХ्рдпूрдмिрдХ рдлीрдЯ рд╕े рдХ्рдпूрдмिрдХ рдоीрдЯрд░
- 1 рдХ्рдпूрдмिрдХ рдлीрдЯ = 0.0283168 рдХ्рдпूрдмिрдХ рдоीрдЯрд░
